Beroepsziekten zijn onzichtbare sluipmoordenaars

Hoewel beroepsziekten in Nederland zeer grote gevolgen hebben, is er weinig aandacht voor. Maar wat is precies een beroepsziekte?

En wat kan een or daarmee?

Een beroepsziekte is een ziekte of aandoening die hoofdzakelijk door het werk is veroorzaakt. Het gaat hier dus niet om een bedrijfsongeval, maar om een tijdens het werk opgelopen ziekte. Die kan leiden tot verzuim, uitval, een chronische aandoening of zelfs tot de dood. Jaarlijks overlijden in Nederland 4000 werknemers aan een beroepsziekte. Ook na hun pensioen. Vooral door blootstelling aan gevaarlijke (kankerverwekkende) stoffen, maar ook door uiteenlopende andere gezondheidsrisico’s. En elk jaar ontwikkelen ruim 200.000 werkenden een beroepsziekte. Er gaat een wereld van leed verborgen achter deze cijfers.

Onzichtbaar
Door bedrijfsongevallen komen jaarlijks in Nederland 50 tot 70 medewerkers om het leven. Een hoog aantal, maar véél lager dan het aantal sterfgevallen door beroepsziekten. Toch is er veel minder aandacht voor preventie van beroepsziekten dan voor het voorkómen van arbeidsongevallen.

Dat heeft alles te maken met de minder directe zichtbaarheid van beroepsziekten: gezondheidsrisico’s in het werk hebben vaak pas op langere termijn gevolgen. Doorgaans ontstaat een beroepsziekte geleidelijk, door een langdurige blootstelling aan een ongezonde situatie in het werk. En vaak pas na het pensioen.

Wat zijn beroepsziekten?
Voorbeelden van beroepsziekten zijn: kapperseczeem, bakkersastma, ziekte van Lyme na tekenbeet, schildersziekte (OPS), stoflongen, burn-out, RSI/KANS, nek-, rug-, heup- en knieklachten, schimmelinfecties, lasogen, kanker door het werk, lawaaidoofheid. Op beroepsziekten.nl zijn per sector de meest gemelde beroepsziekten te zien. In Nederland zijn al jarenlang de twee meest voorkomende beroepsziekten voor al de sectoren samen: psychische aandoeningen en aandoeningen van spieren en gewrichten. Alleen in de afgelopen periode was de meest gemelde beroepsziekte COVID-19, op het werk opgelopen.

Kosten zijn voor de werkgever en de maatschappij
Naast (gezondheids)schade voor de werknemer hebben beroepsziekten ook directe gevolgen voor de werkgever. Denk aan ziekteverzuim, productieverlies en de noodzaak tot aanpassing van de werkplek of functie. Daarnaast kan een beroepsziekte soms leiden tot forse juridische claims. Zo kenden rechters in de periode 2015 – 2019 gemiddeld 66.000 euro schadevergoeding toe aan werknemers die hun werkgever aansprakelijk stelden met behulp van het Bureau Beroepsziekten FNV. Het hoogste bedrag was 450.000 euro in een zaak rond burn-out.

Ook de cijfers over de maatschappelijke kosten van beroepsziekten liegen er niet om. Die worden door TNO geschat op bijna 9 miljard euro per jaar. De kosten komen op de eerste plaats voor rekening van de getroffen werknemers (inkomstenverlies), op ruime afstand gevolgd door de maatschappij (zorgkosten).

Bedrijfsartsen melden amper
De Arbeidsomstandighedenregeling schrijft voor dat de bedrijfsarts elke beroepsziekte meldt bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. Het idee achter de verplichte melding is dat er landelijk een beter zicht komt op beroepsziekten. Zodat inspecties, voorlichting en onderzoek beter gericht kan worden op de belangrijkste gezondheidsrisico’s. En nog belangrijker: het geeft bedrijven en sectoren de kans om tot effectieve preventieve maatregelen te komen.

In de praktijk loopt het melden moeizaam. In 2020 zijn er slechts 4.856 meldingen van beroepsziekten binnengekomen, afkomstig van maar 738 bedrijfsartsen. Dat is een fractie van het werkelijke aantal beroepsziekten. Enkele oorzaken voor deze ondermelding: sommige beroepsziekten zijn moeilijk vast te stellen. Ook kost het vaststellen en melden van beroepsziekten de bedrijfsarts veel tijd, die maar deels wordt vergoed.

Bovendien zijn veel bedrijfsartsen bijna uitsluitend op individuele verzuimbegeleiding gericht en niet op oorzaken van ziekteverzuim. Ook zien sommige bedrijfsartsen er tegenop om de werkgever, hun opdrachtgever, met ongewenst nieuws te confronteren. Er is geen sanctie op het niet-melden.

Wat kan de or doen?
• Nodig één- of tweemaal per jaar de bedrijfsarts uit in een vergadering van de or of van een or-commissie. Vraag dan met name naar de voornaamste werkgebonden oorzaken van ziekte en ook naar de gemelde beroepsziekten. Informeer ook naar de maatregelen die de arbodienst of bedrijfsarts adviseert om gezondheidsrisico’s te verminderen.
• Ga verder na of het melden van beroepsziekten op een juiste manier is omschreven in het contract met de arbodienst of bedrijfsarts. Is er in het contract ook financiële ruimte gereserveerd, zodat de bedrijfsarts ook tijd heeft om daadwerkelijk een melding te doen? En is vastgesteld hoe de bedrijfsarts de werkgever, preventiemedewerker en ondernemingsraad op de hoogte houdt van beroepsziekten in het bedrijf, zodat ze kunnen werken aan preventieve maatregelen? Dit alles uiteraard zonder de privacy van de betrokken medewerkers te schaden.
• Probeer in het contract, of los daarvan, ook een wettelijk voorgeschreven PAGO af te spreken: een medisch onderzoek gericht op de arborisico’s in het werk. Een PAGO-rapport geeft namelijk inzicht in (naderende) beroepsziekten onder werknemers.
• En zie erop toe dat de RI&E van het bedrijf zich voldoende richt op de diverse gezondheidsrisico’s die tot beroepsziekten kunnen leiden.
• Tot slot: wijs medewerkers die door een beroepsziekte zijn uitgevallen op de mogelijkheid om de werkgever aansprakelijk te stellen voor de financiële schade. Geef daarbij aan dat dit doorgaans een complexe en langdurige zaak is, die alleen met deskundige begeleiding kan worden doorlopen. En ga na of de werkgever een verzekering heeft afgesloten tegen dergelijke aansprakelijkheidsclaims.

Wat zegt de wet over beroepsziekten?
• De Arbeidsomstandighedenregeling legt de verantwoordelijkheid voor het melden van een beroepsziekte bij de bedrijfsarts; niet bij de werkgever.
• De bedrijfsarts moet elke beroepsziekte anoniem melden, zonder ruggespraak of toestemming van werkgever of werknemer.
• De bedrijfsarts moet aan de werknemer doorgeven dat zijn ziekte of aandoening door het werk is veroorzaakt.
• Een bedrijfsarts kan de werkgever en de or adviseren om bepaalde verbeteringen in de arbeidsomstandigheden door te voeren om toekomstige beroepsziekten te voorkomen.
• Werknemers met een beroepsziekte kunnen hun werkgever aansprakelijk stellen. Waarschijnlijk vanaf 1 juli 2022 is er een tegemoetkomingsregeling voor medewerkers met beroepsziekten die ontstaan zijn door werken met gevaarlijke stoffen. Voor asbestslachtoffers bestaat zo’n regeling al.
• Verder schrijft de Arbowet voor dat de bedrijfsarts in een contract met een arbodienstverlener de taak moet krijgen om eventuele beroepsziekten te melden. De Nederlandse Arbeidsinspectie kan een sanctie opleggen aan de werkgever als een contract niet voldoet aan deze eis.
• Daarnaast dient iedere werkgever de medewerkers een functiegerichte PAGO (medisch onderzoek) aan te bieden om gezondheidsklachten en beroepsziekten vroegtijdig te achterhalen.
• De werkgever moet volgens de Arbowet in de RI&E de arboknelpunten inventariseren die beroepsziekten kunnen veroorzaken, en deze knelpunten zo dicht mogelijk bij de bron aanpakken.

Bron: www.ornet.nl, door Koen Langenhuysen (OR-trainer bij Fijn Werk)